Yeni başlayanlar için “Müslüman” Marx

Marx’ı okumak lâzım. meselâ 1844 Elyazmaları’nı, Feuerbach Üzerine Tezler’i, Alman İdeolojisi’ni, Felsefenin Sefaleti’ni, Komünist Manifesto’yu ve Kapital’i okumak, üzerinde düşünmek lâzım. Sadece Sol’u ve solculuğu anlamak için değil, dünyanın şu anda içinde bulunduğu düşünce krizini anlamak için de Marx’ı okumak lâzım. Çünkü 21ci asrın Avrupa’sı ve Amerika’sı artık düşünemeyen bir coğrafya haline geliyor. Gölgesinden bile korkan, adeta bir hayvan gibi şartlı refleksler veren ama aklını kullanamayan, birlikte hareket edemeyen bir sürü, bir gürûh halini alıyor batılılar. Eğer “Doğu” bir zamanlar Batı’ya kaptırdığı düşünce bayrağına yeniden talip olacaksa bunun yolu Karl Marx’tan geçiyor. Teknoloji ve Para ile imtihan edilen insanlığın halini çok kapsamlı bir biçimde tahlil etmiş olan Marx’tan.

Kimdi Karl Marx? İşçilerin perişan hallerine acıyan onları Kapitalizmin altında ezilmekten kurtarmak isteyen bir idealist? Maddeden gayrı hiç bir şeyin var olmadığını iddia eden bir materyalist? Modern insan topluluklarının çarklarını, zembereklerini söküp takan bir makinist? Tarihin sebep-sonuç zincirlerine mahkûm olduğunu iddia eden bir determinist? Ters gitmekte olan dünyayı baş aşağı çevirip düzeltmek isteyen bir devrimci?

Biraz incelerseniz Batılı düşünürler arasında Marx’ın « kariyerinin» oldukça sıra dışı bir yol izlediğini görürsünüz. Dünya siyasetini, özellikle de 19cu ve 20ci asrı bu derecede etkilemiş bir başka düşünür var mı? Zannetmiyorum. Kitapları üzerine o kadar çok yorum yapılmış, o kadar şerh yazılmış ki bu “tefsir külliyatı” ancak kutsal kitapların miraslarıyla karşılaştırılabilir.

 Şunu da unutmamalı tabi: Marx’ın ölümünden çok kısa bir süre sonra Marxist ideolojiden etkilenmiş rejimler kuruldu. 20ci asırda insanlığın yaklaşık üçte biri bu ideolojinin etkisindeydi. Sovyet Rusya, Çin, Küba, Doğu Avrupa, Arnavutluk, Kuzey Kore ve Afrika’da bir çok ülke. 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılmasından sonra Marx komünist ülkelerin uyguladıkları zulümler için bir günah keçisi haline geldi. Rusya’daki çalışma kampları, sayıları on milyonlarla ölçülen idamlar, Kamboçyalı Pol Pot ve Kızıl Kmerlerin yaptıkları soykırımlar, Çin’de Mao’nun merkezî ve planlı “komünist ekonomi” ile sebep olduğu kıtlık neticesinde 40 milyon civarındaki Çinlinin açlıktan ölümü…

Müslüman Marx Ateist Marx’a karşı!

Etrafınızda “ben solcuyum” diyen kaç kişi var? Birgün Ya da Cumhuriyet Gazetesi, Türk Solu Dergisi okuyan? Yürüyüşlerde Marx, Lenin, Deniz Gezmiş ve Atatürk posterlerini yanyana taşıyan kişileri tanıyor musunuz? İşçi sendikalarında aktif rol oynayan dostlarınız var mı? Bu insanlar hasretle beklediğimiz sol muhalefeti kuramadılar bir türlü. Neden?

Marxist ve Marxçı (Marx’a dair ama marxist olmayan) miras ile yüzleşmedi Türk solcuları. Oysa Marx anlaşılmadan hiç bir sol projenin anlaşılmasına da imkân yok.  Leninist, Stalinist, Maoist… Hatta Kuzey Avrupa’nın sosyal demokrat modellerini de çözemezsiniz. Marx’ın bıraktığı yerden devam edenleri anlamak için de gerekli bu okuma; dünya soluna bugünkü şeklini veren düşünürleri anlamak için: Rosa Luxemburg, Ernst Thälmann, Georg Lukács, Max Adler, Karl Renner, Otto Bauer, Walter Benjamin, Jürgen Habermas,…

Marx’ın gençliğinden itibaren ısrarla üzerinde durduğu “Verdinglichung” kavramından bahsetmek istiyorum söze başlarken. Hem yaşamı boyunca terk etmediği hem de mirasçısı olan düşünür ve yazarların önemle üzerinde durdukları temel bir kavram bu. Aslına bakarsanız Karl Marx biz Müslümanlara vahiyle bildirilen bir hakikati düşünerek bulmuş diye düşünüyorum. Neden?  Muhyiddin İbn Arabî Hazretleri’nin Fütuhat-ı Mekiyye adlı devasa eserin 11ci cildinde bir kudsî hadise dikkat çeker:

“Eşyayı senin için, seni kendim için yarattım; kendim için yarattığımı kendisi için yarattığım yoldan çıkarmasın” (Cilt 11, sf 266)

“Günah” dediğimiz ve birbirinden bağımsız gibi görünen eylemlerde hep bu “yoldan çıkarma” vardır aslında. Başkası aç iken servet yığan ile çocuk bedeninden cinsel haz alanın yolu aynı yolSUZlukta birleşmez mi?Türk’ü üstün, Kürd’ü, Ermeni’yi aşağı sayan ırkçı ile bir orduyu, bayrağı ya da toprağı kutsal ilân edenin yolları kesişmez mi? Devleti kutsal (ve putsal) kabul eden faşistler İslâm’a göre şirke düşmüş sayılmaz mi?

Madde ya da “eşya” ile o şeylerin Mânâ’sı arasında hatalı bir bağ kurmak demek günah işlemek. Hak, iyilik, takva, haşyet gibi mânâları ırk ile, para ile, insan teni ile, şöhret ile takas etmek. Mânâ’yı şeyleştirmek, şeylerde Mânâ aramak. Kur’an’da putperestlik ve şirk konularındaki ayetlere bir de bu gözle bakın. Bediüzzaman Hazretleri’nin sözleri ile:

 “Evet, günah kalbe işleyip, siyahlandıra siyahlandıra, tâ nur-u imanı çıkarıncaya kadar katılaştırıyor.  Her bir günah içinde küfre gidecek bir yol var. O günah, istiğfarla çabuk imha edilmezse, kurt değil, belki küçük bir mânevî yılan olarak kalbi ısırıyor.”

 Bu hakikat biz Müslümanlara teorik olarak bildiriliyor ve uygulamamız icab ediyor. Tamam. Fakat işin matrak(?) tarafı şu ki koyu bir ateist olan Marx’ın ahlâkî sorgulamalarında da çekirdek kavram yine şeyleştirme (Alm. Verdinglichung / Versachlichung). Hatta bu kavram anlaşılmadan Marx anlaşılamaz dersek abartmış olmayız zira kapitalizme karşı çıkışının fikrî ve vicdanî temelinde bu şeyleştirme var. Derinlemesine mevzuya girmeden önce Marx’ın bu konuda yerden göğe kadar haklı olduğunu teslim edelim. Ancak bizce kapitalizm  yanlış seçilmiş bir hedef. Bir pozitivizm eleştirisi  isimli kitabımızda detaylı biçimde anlattığımız gibi sadece kapitalizm değil pozitivist zemine inşa edilen bütün ideolojiler, liberalizm, ulus-devletler, sosyalizm ve hatta bir kısım İslâmcılık dahi bu şeyleştirme eleştirisinin hedefi olmayı hak ediyorlar çünkü. (Bkz. Dinlerde dünyevîleşme ve çirkinleşme sürecinden bahsettiğimiz Çirkin Cumhuriyet ve Mânâ’sız Maneviyat isimli makale)

Peki Marx’ın deyimi ile şeyleştirme ya da kapitalizmin günahı gerçekte neye benziyor? Somut olarak günlük yaşama nasıl yansıyor? Gelin şimdi Alvin Toffler’in 3cü Dalga isimli kitabından bir alıntı ile konuya balıklama dalalım:

 “Henry Ford, ünlü Model-T otomobili imal etmek için fabrikasında 7882 farklı operasyonun icab ettiğini söylüyordu. Ford’a göre bunların 949’u kuvvetli işçilerin çalışmasını gerektiriyordu. 3448 operasyon için normal işçi lâzımdı. Kalan işlerin ise 670’si bacakları olmayanlar, 2637’si tek bacaklılar, 2’si kolu olmayanlar, 715’i tek kollu insanlar, 10’u da kör insanlar tarafından yapılabilirdi. Yani fabrikalardaki işbölümü sebebiyle artık tam insana bile ihtiyaç kalmıyordu. Sadece “insan parçaları” yeterliydi. […] Genellikle kapitalizm ile bağdaşlaştırılan bu durum, sosyalizmin de en temel özelliklerinden biridir, çünkü aşırı uzmanlaşan işçi ile tüketici/müşteri arasındaki bağın koptuğu her toplum doğal olarak bu noktaya varır. SSCB, Macaristan, Polonya, Doğu Almanya’daki fabrikalarda Çalışma Bakanlığı tam 20.000 tane farklı is kolu tanımlamıştır. Sosyalistler de ABD ve Japonya gibi fabrikalarında karmaşık uzmanlaşma teknikleri kullanmaya muhtaçtılar.”

 Endüstriyel sistemlerin kaçınılmaz bir ögesi uzmanlaşma yani işbölümü. Bilim ilerledikçe ve buluşların teknolojik uygulamaları ekonomide yerini aldıkça iş kolları dallanıp budaklanıyor. Bunda elbette bir “kötülük” yok. Ama işbölümü gün geliyor “insan bölümü” oluyor Ford’un ifadesindeki gibi. Çalışan insanlar tıpkı bir hammadde gibi görülebiliyor patronlar tarafından. Bir katsayı, istatistik tablolarda bir kolon, kırılırsa atılıp değiştirilebilir bir makine parçası oluyor insan…

Suç kimde? Kapitalizmde mi yoksa Toffler’in dediği gibi “üreten işçi ile tüketen müşterinin birbirinden uzaklaşmasında” mı? Soğuk savaşın bittiği, siyasî anlamda komünizmin çöktüğü yıllara kadar Doğu Bloku ülkelerinde çalışan işçilerin durumu batılı meslektaşlarından çok farklı değildi. Zaten aşırı uzmanlaşmaya, seri üretime hayran olan Sovyet liderlerin sözlerini ve eylemlerini inceleyen okurlarımız kendi kanaatlerini edineceklerdir.

Ancak bu “mesafe” konusu kendine has zenginliklere sahip. Zira Kapital’in özellikle birinci cildindeki anahtar kavramlardan biri de insanın işine, mesleğine ve neticede kendine uzaklaşması. Kapital adlı eser bu meselenin ekonomik, toplumsal, psikolojik ve hatta ahlâkî veçhelerini somut örnekler ve şiirsel güzellikte benzetmelerle anlatan paragraflarla dolu. Bunlardan hemen bahsetmek “Şeyleştirme” kavramının önemini gölgeleyeceğinden bir başka makalede konuyu etraflıca irdelemekte fayda var.

Marxçı ve Müslüman perspektifte “Şeyleştirme”

Şeyleştirmeye geri dönecek olursak… Georg Lukacs 1923’te yazdığı Tarih ve Sınıf Bilinci adlı eserinde bu kavramı daha da derinlemesine analiz etmiş. Bütün marxist ve Marxçı (marxist olmadan fikirlerini benimseyen) okurlarımıza tavsiye ederim. Zira Marx’ın kitaplarında karşımıza çıkan temel sorgulamaları meselâ ticarî malların “fetişizmini”, insanların birbirine ve köklerine yabancılaşmasını, doğayı hatta kendimizi bir cisim, bir alet gibi görmemize sebep olan “modern” materyalizmin marxistler tarafından da eleştirilmesi umut verici. Şeyleştirmenin eleştirisi deyince bu kavrama ruhsal bozukluk menzili kazandıran Joseph Gabel’i, şeyleştirmeyi marxist felsefenin anahtar kavramı kabul eden Lucien Goldmann’ı ve fenomenolojinin kalbine yerleştiren Theodor Adorno’yu anmak yerinde olur.

İslâm’a göre de ırkçılıktan tecavüze, aşırı tüketimden alkol bağımlılığına kadar bir çok nefsanî hastalığın ve aşırılığın “perde arkasında” karşımıza bu kavram çıkıyor. Bu meselelerin bir kısmını daha önce ele aldığımız için burada başlıklarını anmakla yetinelim. Ama özellikle dikkat çekmek istediğimiz nokta “Müslümanca” perspektif ile Marx’ın şeyleştirme perspektifi arasındaki çarpıcı benzerlikler:

•  Pornografi Nasıl Sanat Oldu?
• Kaddafi ve Porno
• Liberalizm ahlâksızdır!
• Feminizm ve Eril Tahayyül
• Fahişelik, şehitlik ve özgürlük
• Otomobil, İktidar ve Cinsiyet
• Çifte Cinayet: Tanrı’nın Ölümünden İnsanın Ölümüne
• Aydınlanmanın Şantajı ve Foucault
• Estetik Beden Terörü
• Doğaya Ruhunu İade Etmek!
• Çevreciliğe anti-modern bir bakış
• O Gün Bebek Nasıl Katil Oldu?
• Kötü insan nasıl üretilir?
• Kurtlu hilal
• Başörtüsü ile ilgisi olmayan başörtüsü yazısı

Marx’ın zaman içinde bir çok konuda fikri değişmiştir ama şeyleştirme  kavramı bıraktığı mirasın sabitlerinden. Meselâ 1857’de kaleme aldığı makalelerden tutun da devasa eseri Kapital’e kadar emeğin kapitalizm tarafından şeyleştirildiğini daha doğrusu alınıp satılması yoluyla bir şey gibi gösterildiğini savunuyor:

 “Pamuk sanayii kurulalı doksan yıl oluyor. … İngiltere’de üç kuşaktır varolan bu sanayi kolu bu sürede, fabrika işçilerinin dokuz kuşağını mahvetti. İşlerin hızlandığı dönemlerde, işçi açığı çok büyük seviyelere ulaştı. 1834 böyle bir sene oldu. O sırada imalatçılar, hemen, Yoksullar Yasası Komisyonuna, tarım bölgesindeki “fazla-nüfus”un kuzeye gönderilmesini önerdi; açıklamalarına göre, “oradaki fabrikatörler bu fazla-nüfusu emer ve tüketebilirdi. Devletin onayı ile temsilciler atandı. […] Manchester’a aracılar yollandı. Tarım işçisi listeleri hazırlandı ve aracılare verildi. Aracılar bürolarında kendilerine uygun olanları seçtiler ve aileler yollandı. Bu insan paketleri etiketlerle yollandı tıpkı mal gibi, yük vagonlarında. Bazıları yaya idi. Sağda solda sürtenler oldu, kaybolanlar, sanayi mahallelerinde ölenler… Tarım işçileri tıpkı zenci köleler gibi sistematik bir biçimde aracılar tarafından alınıp satıldı ve bu insan ticareti düzenli olarak gelişti. 1860 tekstil sektörünün tavan yaptığı bir yıl oldu. Yeniden çalışacak “kollar” gerekliydi ve yeniden aracılar kırsal alanlarda insan eti ticaretine koyuldular. […] Ama buralardaki nüfus fazlası zaten tüketilmişti. Fransa ile yapılan ticaretin gelişmesi neticesinde ilk anda 10 bin “kol” gerekiyordu ama bu hızla 50 bine çıkacaktı. İnsan eti ticareti yapan aracılar yeterince köylü bulamayınca PLC başkanına bir temsilci yolladılar ve fakir çocuklarla yetimleri kullanmak için müsade istediler.” (Kapital, Onuncu bölüm [iş günü], 5ci kesim)

 Tabi kapitalizmi bu yüzden eleştirdiğinizde bunun tersini savunacak fikrî ve vicdanî bir temele ihtiyaç duyarsınız. Yani İnsan’ı ve emeğini mal gibi gören kapitalist duruş karşısına konması gereken alternatif nedir? Emek’in bir şey olmadığını, kendi başına bir değer/bir kutsal olduğunu ya da değerini kutsal bir kaynaktan aldığını söylemeniz gerekir. Aksi takdirde “emeğimi sömürüyorsun, hakkımı vermiyorsun!” diye kimseye kızamazsınız. çünkü size şöyle itiraz edilebilir:

  “Ne hakkı Kardeşim? Hak ne demek? Ne var bunda?

Dünyanın düzeni bu. Büyük balık küçük balığı yutar” (Bkz. Atilla Yayla ve liberal ahlâk)

 Böyle diyen birine ŞEYleştirilemeyen bir haktan bahsetmeniz gerekir. ŞEYlerin karşısına bir takım satılamazlar, mânâlar koyamazsanız siz de “kaka-pis” kapitalistler kadar materyalist olursunuz. Nitekim Marx’ın fikirlerinin “tartışılmaz” bir resmî ideoloji haline getirildiği, dogmalaştığı komünist Rusya’da (eski SSCB) insanın anonim, istatistik bir kimlikle(!)  hammaddeleşmesi rastlantı olmasa gerek. Politik bir din haline gelen Marxizm dinine rakip olacak şekilde mânâ taşıyan her şeyi yok etmeye azmetmiş bir rejimden bahsediyoruz çünkü. Camilerin kiliselerin devlet emriyle yıkıldığı, din adamlarının tutuklandığı bu dönemde Moskova’da atılan bir imza, Lenin ya da Stalin’in “ufak” bir kaprisi ile milyonların ölüme yollanabildiği bir rejim.

Marx’ın son derecede meşru sorgulamalarla, vicdanının sesini dinleyerek yola çıkışı ve Marxist rejimlerin 18ci asır İngiliz kapitalizminden beter bir zulme kapı açması Komünist olsun ya da olmasın herkesi düşündürmeli şüphesiz.

Peki Marx bugünkü anlamda “materyalist” bir düşünür müydü? Aslında değildi. Marx’ın materyalizm ile olan ilişkisini anlamak bugünkü materyalistleri kat kat aşar. Zira “modern” materyalistler her türlü maneviyatı reddeden bir duruştalar ekseriyetle. Marx’ın maneviyat ve materyalizm ile olan ilişkisini anlamak için Epikür ve Demokrit üzerine yazdığı doktora tezine ve Hegel’i yorumlayışına bakmak gerek. Ancak bu da yetersiz. Marx’ın çağıyla, toplumla ve üniversitedeki arkadaş çevresiyle kurduğu ilişki de irdelenmeli. Ancak bunlar masaya yatırıldıktan sonra Alman İdeolojisi’nde kristalleşen ve yaşamının sonuna kadar Marx’ı terk etmeyecek olan ateizmi ve Marxçı (marxist değil) materyalizmi anlayabiliriz. Nasip olursa bu mevzuyu da müstakil bir makalede ele almayı daha uygun buluyoruz.

Ancak şu kadarını söyleyelim: Karl Marx her şeyden önce bir insandı ve hepimiz gibi beşerî Karl ile insanî Karl’ın zıt yönlere çekmesinden kaynaklanan bir gerginlik yaşıyordu “derin insan” zemininde. (Bkz. Derin insan  kitabı) Bu gerginlik gençliğinde babasına yazdığı mektuplarda görünür bir halde idi ama  ölümüne kadar da takip etti onu. Bir yandan beşerî Karl ekonomik ilişkilerdeki “soğukluk” ve teknik konulardaki “determinizmi” müşahede ediyor, bu durum ona her şeyin bir sebebi ve bir sonucu olduğunu telkin ediyordu. Fakat diğer yandan işçilerin ezilmesinden rahatsızlık duyan insanî Karl daha adil bir düzen özlüyordu. Kendi deyimi ile zenginliği işçiler üretiyor ama meyvelerinden yöneticiler ve malları alıp satanlar faydalanıyordu.

Bir başka deyişle Marx insanları, toplumu, ekonomiyi “materyalist” bir gözle çözümlemek istiyordu ama “daha İYİ bir dünya” kurmak için. Bu sebeple onun kitaplarını okurken tek bir ses gelmiyor. Daha çok bir orkestra dinliyor gibisiniz. Aynı konçertoyu çalsalar da enstrümanlardan farklı sesler çıkması gibi Marx’tan da farklı sesler geliyor. Vicdan’ın sesini bastıramayan İnsan Marx ile beraber Ekonomist Marx, Filozof Marx ve Aktivist-Devrimci Marx’ın hep yanyana yürüdüğünü görüyoruz. Bu bağlamda ünlü bir Marx okuyucusu olarak ün salmış olan Althusser’in “epistemolojik kopuş” tezini reddettiğimizi de belirtmek zorundayız. Kanaatimizce böyle bir kopma hiç olmadı Marx’ın görüşlerinde. Değişen sadece yaşadığı günlerin önceliği ve eserlerin odaklanma alanı idi.

Zaten kafası bu kadar iyi çalışan Karl Marx’ın Mânâ’yı reddedecek derecede ahmak bir materyalist olmasına da imkân yok. Aksi takdirde bütün eserlerini mânâsız zeminlere oturtmak gerekirdi. Bu bağlamda “modern” materyalist (=mânâsız) bir zeminde “işçiler birleşin, patronu dövelim” demekle “patronlar birleşin, işçileri sömürelim” demek arasında ahlâken bir fark göremiyorum:

“Sadece et ve kemikten mi ibaretiz? Yokluktan gelen ve ölümle yokluğa giden, çok zeki de olsa SADECE VE SADECE bir maymun türü müdür insan? BİLİM DIŞINDA bir insanlık yoksa Aşk yoksa, Sanat yoksa, Güzellik yoksa ve Adalet yoksa Hayat‘ın anlamı nedir? Aşık olmak hormonal bir abartıysa, iyilik enayilikse, neden birbirimizin gırtlağına sarılmıyoruz ekmeğini almak için? Neden bir çocuğa tecavüz edilmesi midemizi bulandırıyor ve neden fakir bir insana yardım etmek istiyoruz?Taj Mahal’in, Ayasofya’nın, Notre Dame de Paris’nin değeri bir arı kovanı veya termit yuvasına eşdeğer ise, Mesnevî boşuna yazıldı ise neden Hitler’i lanetliyoruz ve neden Filistin’de can veren bebeklere üzülüyoruz? Maymun olmanın (veya kendini öyle sanmanın) BİLİM DIŞINDA, psikolojik, siyasî, ahlâkî, hukukî öyle ağır sonuçları var ki… “ (Maymunist iman kitabı’nın önsözünden)

Sonuç

Muhyiddin İbn Arabî Hazretleri’nin Fütuhat-ı Mekiyye adlı eserindeki o kudsî hadisi bir kez daha tekrar edelim:

“Eşyayı senin için, seni kendim için yarattım; kendim için yarattığımı kendisi için yarattığım yoldan çıkarmasın” (Cilt 11, sf 266)

İnsan’ın fizikî varlığına rağmen bir eşya olMAdığını (Müslümanlar için) açıkça ortaya koyan bu söz üzerine tefekkür edilmeli. Çünkü bu kısacık cümle sadece Müslümanları değil bütün insanlığı kucaklayacak bir siyaset felsefesinin zeminini teşkil edebilir. Zira Hristiyan, Ateist ya da başka inançlara mensup olsalar bile insanlarda bir “insanlık onuru” algısı vardır. Hem Marx hem de Batı’nın hatırı sayılır bir çok düşünürü (ing.) “Human Dignity” veya (fr.) “Dignité Humaine” başlığı altında işkenceye, tecavüze vs karşı durmuşlardır. İnsan denilen varlık fakirliği, ırkı ya da cinsiyeti yüzünden haksızlıklara uğratılabilir, hatta öldürülebilir. Ama İnsan’da indirgenemez, bölünemez (in-divisible?) bir benlik ya da birey (= individu) vardır.

Eserlerine hakim olan “materyalist” ve “determinist” renklere rağmen Marx’ta da indirgenemez, aşağılanamaz, saygı hak eden, hak sahibi bir birey kavramı var. Müslümanlar için ise İnsan yaratılmışların en onurlusu, en şereflisi, eşref-ül mahlûkattır. Ama bu “rütbe” kazanılmış, çantada keklik bir rütbe değildir. Layık olunması gereken bir şeref, erişilmesi gereken bir hedefi belirler. Okuyucuların Fütuhat hakkında kendi yorumlarını yapabilmesi için söz konusu hadis-i kudsîyi izleyen satırları buraya ekliyorum:

 “[…]  Bilmelisin ki O yarattığı her şeyi zillet ve muhtaçlık özelliğinde ve onun için belirlediği makamda yaratmıştır. Bu nedenle O’nun yarattıklarından hiç bir şey yaratıldığı makamı aşamaz. Bunun istisnası insan ve cinlerdir. O onları izzet makamında ve dünya hayatındaki nefeslerinin sona ermesiyle ulaşacakları makamın dışında yaratmıştır. Bu nedenle onlar müşahedenin kendilerine kazandırdığı makamlara “yükselme” ve perdenin ardında bulunmanın yol açtığı makamlara “inme” imkânına sahiptirler. Dolayısıyla onlar iki grup arasında berzahtadırlar. “Ya şükrederler ya inkâr ederler” (el-İnsan, 76/3). şükrederlerse yükselirler, inkâr edince aşağıya düşerler.”

 Peki iyi-kötü ayrımını bu kadar derinden yakalamayı bilen bir Marx nasıl oluyor da ateizmi seçebiliyor? Dine, inanca karşı çok sert eleştiriler getirebiliyor? Daha da önemlisi “din toplumların afyonudur” diyen bir Marx, emeği şeyleştiren kapitalizme nasıl karşı duracak?

Zahiren basit bir çelişki gibi görünse de hadisenin perde arkası biraz daha renkli. Bir kere bizim bildiğimiz marxistlerin materyalizmi ile Karl Marx’in materyalizmi arasında büyük farklar var. Ama marxistler Marx’tan ne denli uzaklaştıklarının farkında değiller.  İkinci önemli nokta ise Marx’ın yaşadığı dönem ve coğrafya ile hatta özel hayatıyla ilgili “zemin”. Marx’ın birey, din, ahlâk, hukuk, özgürlük ve materyalizm ile olan ilişkilerini ölmez isek gelecek bölümlerde ele almayı ümid ediyoruz.

Tavsiye okuma

Kurtuluş Cephesi Sitesi (Marx, Engels, Lenin, Stalin, Mao Zedung,  Che Guevera, ve daha bir çok Türkçe sol referansı  bedava indirmek için)

Türkçe yayınlanmış olan Marx kitapları, Kitap Yurdu Sitesi

Lire Le Capital de Louis Althusser, Etienne Balibar, Roger Establet et Pierre Macherey

La Réification de Joseph Gabel

The Frankfurt School: The Critical Theories of Max Horkheimer and Theodor W. Adorno Zoltan Tarr Michael Landmann

… Türk Solu ve Normal Sol üzerine okumak için…

Derin MAЯҖ

Etrafınızda “ben solcuyum” diyen kaç kişi var? Birgün Ya da Cumhuriyet Gazetesi, Türk Solu Dergisi okuyan? Yürüyüşlerde Marx, Lenin, Deniz Gezmiş ve Atatürk posterlerini yanyana taşıyan kişileri tanıyor musunuz? İşçi sendikalarında aktif rol oynayan dostlarınız var mı? Bu insanlar hasretle beklediğimiz sol muhalefeti kuramadılar bir türlü. Neden?

Marxist ve Marxçı (Marx’a dair ama marxist olmayan) miras ile yüzleşmedi Türk solcuları. Oysa Marx anlaşılmadan hiç bir sol projenin anlaşılmasına da imkân yok. Leninist, Stalinist, Maoist… Hatta Kuzey Avrupa’nın sosyal demokrat modellerini de çözemezsiniz. Marx’ın bıraktığı yerden devam edenleri anlamak için de gerekli bu okuma; dünya soluna bugünkü şeklini veren düşünürleri anlamak için: Rosa Luxemburg, Ernst Thälmann, Georg Lukács, Max Adler, Karl Renner, Otto Bauer, Walter Benjamin, Jürgen Habermas,… Buradan indirebilirsiniz.

Türk solu iktidar olur mu?

Kendini « sol » olarak tarif eden hareketler hiç olmadıkları kadar zayıf ve bölünmüş bir tablo çiziyorlar bugün. Türk Solu Dergisi’nin ırkçı söylemlerinden CHP’nin darbe çağrılarına uzanan bir kafa karışıklığı hakim. Muhalefet boşluğunun müzmin bir hastalığa dönüştüğü şu dönemde Türk solu bu boşluğa talip olabilir mi? Daha önce Dikkat Kitap kategorisinde yayınladığımız Pozitivizm Eleştirisi gibi bu kitap da Türkiye’deki sola tarafsız bakan bir çalışma. İyimser görüşler kadar geçmişe dönük ağır eleştiriler de var. İlginize sunduğumuz 82 sayfalık bu kitap Türkiye’deki “sol” grupların sorgulamalarına, projelerine ışık tutmak amacıyla derlenmiş makalelerden oluşuyor. Kitabı buradan indirebilir ve paylaşabilirsiniz. Ele alınan başlıca konular: Solda özgürlükçü hareketler, 68 Kuşağı, Devrimci sol, Kemalizm, ulusalcı sol akımlar, Sol ve İslâm, Cumhuriyet Gazetesi.

Sosyalizm İslam’a uyar mı? (Tartışma)