Anlam ve Anlamsızlık / Maurice Merleau-Ponty

 “… Sinemada her zaman bir hikâye vardır ve genellikle bir fikir. Ama filmin işlevi bize olanları anlatmak ya da fikri bildirmek değildir. Kant derin bir şekilde ifade etmiştir ki bilmek söz konusu olduğunda hayal gücü tasavvurun (fr. entendement) hizmetindedir. Oysa sanat mevzu bahis olduğunda tasavvur hayal gücünün hizmetine girer. Bu demektir ki fikir ya da sıradan olayları dahil etmenin yegâne sebebi hissedilebilir, görünen, işitilen semboller aramaktır.
bir vücut hareketinin mânası nasıl o harekete nüfuz ediyorsa filmin mânâsı kendi ritmine nüfuz eder, film sadece kendisini anlatır. Eser daha ihdas edilirken fikir nüfuz etmeye başlar, filmin zamansal yapısıyla aktarılır, bir tablonun değişik kısımlarının aynı anda aynı yerde var olması gibidir bu. Eşyanın mânâyı aktarmaya başlaması sanatın mutluluğudur. Önceden oluşmuş ve aktarılmış fikirleri işaret ederek değil hissî elemanların zamansal ve görsel olarak konumlanması yoluyla.

Filmin bir mânâya işaret etmesi eşyanın işaret etmesi gibidir. İkisi de önceden belirlenmiş ayrı bir tasavvura yönelik değildirler. Her ikisi de etrafımızı çevreleyen dünyayı sezgisel olarak okuma (fr. déchiffrer) kapasitemize hitab ederler.

Hissettiğimiz şeylerin güzelliğini gösteren bu [okuyucu] bakışı kaybediyoruz günlük hayatta. Yine teslim edelim ki günlük hayatta algılanan suretler hiç bir zaman kusursuz değil, biraz bozuk, kayık, eksiği ve fazlası var. Sinemadaki dram ise gerçek dramlara kıyasla daha kolay hissedilebiliyor, daha kusursuz bir dünyada meydana geliyor olaylar. Netice olarak sinemanın mânâsını hissiyatımızla anlayabiliriz: Sinema düşünülmez, hissedilir. …” 

… Sanat ve sinema üzerine okumak için…

E-kütüphanemizden indirilen sanat kitapları arasında en çok ilgi görenlerin sıralaması şöyle:

1. Roman nedir? Nasıl Yazılır?
2. Derin Göz
3. Sanat Yoluyla Hakikat Bulunur mu?
4. İnsan’sız Sinema Olur mu?
5. Baudolino / Umberto Eco (Roman incelemesi)
6. Sanat karanlıkta çakılmış bir kibrittir…
7. Söz yıkar şiir imar eder
8. Şiirlerim, Öykülerim / Cemile Bayraktar
9. Öyküler (Suzan Nur Başarslan)
10. Zaman’ı düşünmek, Zaman’ı yazmak

İnsan’sız Sinema Olur mu?

Küreselleşen ekonomi ile birlikte “SinemaSanatı” özellikle son 20 yılda “SinemaEndüstrisi” haline geldi. Ürünleşti. Kârlı film projeleri peşinde koşan firmaların baskısıyla karşı karşıya sanatçılar. Filmlerin bütün dünyada“iş yapması” ; tişört, plastik oyuncak, ünlülerin fotoğrafı ile süslü bardak vb yan ürünlerin satılması için “endüstriyel ve objektif” bir üretim hattı çıktı ortaya.

Naylon çorap, meyveli gazoz imalatçıları gibi dünya pazarlarına hitap ettiğiniz zaman “ürünleriniz” bütün insanlarda (=müşterilerde)ORTAK OLAN vasıflar arz etmeli. Çorap satıyorsanız kolay, herkesin ayakları var. Peki varlığını insanî yönüne, İnsan’a özel oluşuna borçlu olan Sinema Sanatını satıyorsanız ne olacak? Tabi ki bütün insanlarda ortak olanı koyacaksınız filmlerinize yani İnsan nefsini: Korku, şiddet, komplo, para hırsı, cinsellik, tecavüz,… Sanat eserlerinin var olma sebebi olan öznelliği (sübjektif yönü) ortadan kaldırınca da geriye bir “ürün” kalacak. Ülkesi, mesleği, yaşı, inançları, yaşama bakışı ne olursa olsun herkesin ama herkesin KULLANABİLECEĞİ /TÜKETEBİLECEĞİ bir “sinema ürünü”, bir EĞLENCE MALZEMESİ, bir “entertainment”…

İyi ama… Neydi Sanat? Ne olmalıydı? “Sanat Eseri” diyebileceğimiz filmlerin bir gazoz ya da çoraptan farkı ne olmalıydı? “Bach’ın müziği Tanrı’nın Dünya’yı yarattığı anda orada bulunduğumuz hissini veriyor insana” diyordu Friedrich Nietzsche. Övgü perdesini aralayıp sözün aslına yöneldiğimizde işaret edilenin aslında sanatın gücü olduğunu fark etmiyor muyuz? Yeme-içme dışında bir benliğimiz, bir varlığımız olduğunu hatırlatıyor bize Sanat. Bunun için bir yaradılış görüyoruz Sanat’a bakınca. “Ölü” taşlar adeta canlanıyor, cansız boyalar, tuvaller, ahşap müzik aletleri bir “yaratılışın” sahnesi oluveriyor. Mânâ Madde’ye nüfuz ediyor…

Sahne sanatları ise Zaman’a dair olduklarından daha da güçlüler:

“Su içmek için elimi masanın üzerinde duran bardağa uzatıyorum. Bardağı kavrıyorum, ağzıma götürüyorum, suyun soğukluğunu hissediyorum ağzımda, yutkunuyorum. Şimdi dans ettiğimi hayal edin, koreografinin bir yerinde su içiyormuş gibi yapmam gerek. Yukarıda saydığım hareketleri yapıyorum ve seyircilerimin “içinde” su içerek serinleme hissini uyandırıyorum. Ne oldu?Gerçekten su içmek ile SEYİRCİ ÖNÜNDE su içiyormuş gibi yapmak arasında ciddi bir fark var: Sanat’a dahil olan hareket -ki hiç bir hareket Zaman’sız varolamaz- artık fayda amaçlı değil. Hareketin kendisi amaç, maksat, istenen, özlenen şey. Dans ederken de hareketin kendisi MuRaD! Dansta hareketin kendisi YARATI(LI)Ş, Dansta hareketin kendisi Zaman Kâğıdı’na yazılan yazı!” (Derin Zaman Kitabı, Dans ve Ölüm bahsi)

 Ya sinema? Sinema 20 fotoğrafı bir saniyede gösteren, ışığı ve kamerasıyla, özel efektiyle diğer sanat dallarına göre çok daha “teknik” bir sanat. Buna rağmen, belki de bu sayede diğer sanat dallarının imkân vermediği kapıları açıyor. Zaman’ı ve Mekân’ı yeniden formatlayıp bize başka bir dünyaların varlığını müjdeliyor adeta.

Elinizdeki bu kitabı Sinema’nın programlanmış ölümüne karşı bir direniş olarak görebilirsiniz. İnsan’dan vaz geçmeye yeltenen, Güzel’i, Sanat’ı,İnsan’ı kâr-zarar tablolarına sıkıştırmaya çalışan endüstriye “Hayır!” demenin nazik bir yolu. Sinema bütün “teknik” karmaşıklığına rağmen insansız olmaz. Sinema insanlar tarafından yine insanlar için yapılan bir sanattır.

Derin Düşünce yazarları izledikleri 28 filmi anlattılar. İnsanca bir perspektiften, günlük hayatlarındaki, iç dünyalarındaki yansımalara yer vererek… İran’dan Arjantin’e, Fransa’dan Afganistan’a, Rusya’dan Türkiye’ye uzanan bir yolculukta, İnsan’dan İnsan’a… Umulur ki bu kitap Andrei Tarkovsky, Semih Kaplanoğlu, Mecid Mecidi, Nuri Bilge Ceylan ile buluşmanın farklı bir yolu olsun…Buradan indirebilirsiniz.