Maymun, Fazıl Say ve Robot

 Ben sana « piyanist olamazsın » demedim…

Japonlar yapmış, robot piyano çalıyormuş. Hayır. Aslında çalmıyor. O robot için “piyano çalmak”  ile bir fabrikada otomobil montajı yapmak arasında fark yok. Robot programlandığı şekilde kendi “parmaklarını” X, Y, Z koordinatlarında oynatıyor. İnsan olan, gerçek bir piyaniste kıyasla robot daha hızlı çalabilir. İnsan belki hata yapacaktır bazı notalarda. Robotsa kusursuz “icra” edecektir eseri. Ama ne Chopin’in vatan hasretinden haberi vardır robotun ne de Schubert’i yiyip bitiren ölüm korkusundan.

Tıpkı tuvale fırça sürdükçe kendisine muz verilen bir maymun gibi. Resim yapan(!) bir robot ile badana yapan bir robot teknik olarak farklı çalışabilirler ama şuur açısından aynıdırlar. İnsan ise sanat ile meşgul olduğunda ten kafesinden “dışarıya” bir pencere açılır. İnsan beşerî koşulunu aşar. Sanat bu mânâ bir aşkın olma halidir. Beşerî yani yiyip içen, üşüyüp acıkan, cinsel arzu duyan et-insan dışında bir varlığın şuurudur sanat.

Hayvan ve robot bakar. İnsan ise okur. Eşek için ot ve çimen gülden eftaldir. İnsan için gül güzelliktir hatta aşktır. Ekmek parçalarına bakan bir karıncanın karbonhidrat gördüğü yerde insan nimet görür. Suyu hayvan da insan da görür. Ama insan için su rahmettir. Yağmur ayrı güzeldir insanın gözünde, bir şelale ayrı güzeldir. “Amaan, bak bak hepsi su” diyen insandan Shakespeare’in dediği gibi korkmak icab etmez mi?

“Ruhunda müzik olmayan, ahenkli bir müzikle duygulanmayan bir adam ancak ihanet, içten pazarlık ve tecavüz için vardır. Ruhunun halleri gece gibi ölümcül bir sessizlik ve hisleri Cehennemlerin Efendisi Erebus gibidir. Kollayın kendinizi böyle bir adamdan! Müzik dinleyelim.” (William Shakespeare, Venedik Taciri, Sahne 20*)

Ağırlığı, eni boyu olan vücud ile tadada gelmeyen, adedi olmayan, bölünmeyen mânâ arasındaki farkı fark ettirir sanat bize. Yunus Emre Hazretleri’nin buyurduğu gibi “ölürse ten ölür canlar ölesi değil”.

Fazıl Say ise tipik beyaz Türk refleksi göstermeye devam ediyor. Nedir? Ömer Hayyam, Hacı Bektaş Velî veya Mevlânâ Hazretlerinden cimbızlama, bazen de uydurma beyitlerde dünya zevki aramak, sonra da din ile, Ahiret ile meşgul olan insanlara sataşmak. Bir ara ünlü çeyrek aydınlarımızdan İlhan Selçuk şaraba takmıştı kafayı. Hilmi Yavuz da kendisine nazikçe Mevlânâ Hazretleri’nin şu sözlerini hatırlatmıştı:

“… Sus, ham kişinin yanında şarabın adını anma

Zira onun aklı, o adı sanı kötü şaraba gider …”

Evet, metafordan, sembolden, soyut sanattan anlamayan “ham bir insan”… olsa olsa piyanist olur. Çok çalışarak alışkanlık kesbettiği tekniği objektif olarak icra eden bir piyano teknisyeni. Piyano çalamayan insanlara kıyasla üstündür ama Kâinat’a objektif et-gözüyle baktığı için, sübjektif “derin gözü” kapalı kaldığı için sanatçı olamaz. (Bkz. Âl-i İmrân Suresini Okusaydı İslâmcı Olmayacaktı! )

 
… Bu konuda okumak için…

Sanat karanlıkta çakılmış bir kibrittir…

“…Neden bir natürmorta iştahla bakmıyoruz? Tersine ressam “yiyecek-gıda” elmayı silmiş, elmanın elmalığı ortaya çıkmış. Gerçek bir elmaya bakarken göremeyeceğimiz bir şeyi gösteriyor bize sanatçı. İlk harfi büyük yazılmak üzere Elma’yı keşfediyoruz bütün orjinalliği, tekilliği ile…”

Bu kitapta Derin Düşünce yazarları sanatı ve sanat eserlerini sorguluyor. Toplumdaki yeri, siyasî, etik ve felsefî yönüyle… Denemelerin yanı sıra son dönemde öne çıkan, ekranları, kitap raflarını dolduran eserlere (veya ürünlere?) dair eleştiriler de bulacaksınız. Buradan indirin.

Sanat Yoluyla Hakikat Bulunur mu?

İnanmak belki zor ama … eğer sınırsız görme kabiliyetine sahip olsaydık hiç bir şey göremezdik!güneşe dürbünle bakan biri gibi kör olurduk. Gözlerimizin sınırlı oluşu sayesinde görüyoruz dünyayı. Immanuel Kant’ın meşhur bir güvercini vardır, havayı iterek uçar ama havanın direncinden yakınır durur. “Hava olmasaydı daha hızlı uçabilirdim” der. Hakikat’i görmekte zorluk çekmemizin sebebi O’nun gizli olması değil tersine aşikar olmasıdır. Aksi takdirde Hakikat’i içeren, kapsayan ve perdeleyen daha hakikî bir Hakikat olması gerekirdi. İşte bu sebeple Hakikat’i görmek için Bilim’e değil Sanat’a ihtiyacımız var, bilmek için değil bulmak söz konusu olduğu için. Derin Düşünce yazarları Sanat-Hakikat ilişkisi üzerine yazdılar. Buradan indirebilirsiniz.

Derin Göz

İnsan gözü daha verimli kullanılabilir mi? Aş, eş ve düşmanı gören Et-Göz’ün yanı sıra Hakikat’i görebilecek bir Derin-Göz açılabilir mi? Sanatçı olmayan insanlar için kestirme bir yol belki de Sanat. Çukurların dibinden dağların zirvesine, Yeryüzü’nden Gökyüzü’ne…Sanat’a bakmak için çeşitli yapıtlardan, ressamlardan istifade ettik: Cézanne, Degas, Morisot, Monet, Pissarro, Sisley, Renoir, Guillaumin, Manet, Caillebotte, Edward Hopper, William Turner,Francisco Goya, Paul Delaroche, Rogier van der Weyden, Andrea Mantegna , Cornelis Escher , William Degouve de Nuncques.

Peki ya baktığımızı görmek, gördüğümüzü anlamak? Güzel’i sorgulamak için çağ ve coğrafya ayırmadık, aklımızı uyaracak hikmetli sözlere açtık kapımızı: Mevlânâ Hazretleri, Gazalî Hazretleri, Lao-Tzû, Albert Camus, Guy de Maupassant, Seneca, Kant, Hegel, Eflatun, Plotinus, Bergson, Maslow, …Buradan indirebilirsiniz.